Karaelmas Havzasının 196 Yıllık Yolculuğu! Zonguldak'ta Neler Oldu?

Karaelmas Havzasının 196 Yıllık Yolculuğu

Bir Zamanlar 50 Bin İşçi Çalışıyordu Türkiye'nin taşkömürü başkenti Zonguldak’ta, Karaelmas Havzası bir dönem 50 bin maden işçisine ekmek kapısı olurken bugün ocaklarda çalışan işçi sayısı 10 bin civarına kadar düştü. Bölgenin ekonomik ve sosyal yapısını kökten şekillendiren madencilik tarihi ise tam 196 yıl öncesine uzanıyor.

Taşkömürünün Buluşu: Uzun Mehmet’in İzinde 1829 yılında, Ereğli’nin Kestaneci Köyü’nden Uzun Mehmet tarafından taşkömürünün bulunmasıyla Zonguldak Havzası Türkiye’nin en stratejik enerji merkezlerinden biri haline geldi. 1848'de havza sınırlarının belirlenmesi ve Hazine-i Hassa’nın taşkömürü işletmeciliğine başlaması, bölge madenciliğinin kurumsal temelini oluşturdu.

Yabancı Şirketler Dönemi ve İlk Kuyular Sonraki yıllarda havza; Galatalı sarraflar, İngiliz mühendisler ve Fransız denetimleri gibi çok uluslu yapılar tarafından işletildi. 1885’te Kozlu’da ilk kömür kuyusu olan Kurci Kuyusu açıldı. Aynı dönemde Alacaağzı’nda ilk varagel sistemi kuruldu.

1893’te Zonguldak Limanı ve demiryolu hatları için tarihî yatırımlar yapıldı.

Cumhuriyet Öncesi Yoğun İşletme 20’nci yüzyıl başlarında Zonguldak Havzası’nda yerli ve yabancı 300’ün üzerinde kömür ocağı işletmesi bulunuyordu. Havzanın yönetimi dönem dönem Bahriye Nezareti, Nafıa Nezareti ve Maadin Nezaretleri arasında devredildi.

Cumhuriyet’le Birlikte Reformlar Cumhuriyet'in ilanının ardından bölge madenciliğinde büyük dönüşümler yaşandı:

Eğitim ve Kurumsallaşma 1924: Türkiye’nin ilk maden mühendisliği okulu Zonguldak’ta açıldı. 1926: İş Bankası bölgedeki maden işletmelerini kurmaya başladı. 1937: Etibank tarafından Ereğli Kömürleri İşletmesi T.A.Ş. (EKİTAŞ) kuruldu.

Havza Devletleştirildi 1940 yılında çıkarılan kanunla havzadaki ocaklar devlet tarafından işletilmeye başlandı.

Zonguldak’ın Kara Yazgısı... Büyük Maden Faciaları

Zonguldak madenciliğini şekillendiren en acı olaylar ise büyük grizu ve kömür tozu patlamaları oldu. Havza, tarih boyunca yüzlerce madencisini kaybetti: 1939 – Kozlu: 23 işçi 1942 – Çamlı: 63 işçi 1947 – İncirharmanı: 53 işçi 1955 – Gelik: 55 işçi 1983 – Armutçuk: 103 işçi 1992 – Kozlu: 263 işçi Bu facialar, Zonguldak’ın hafızasına “kara birer iz” olarak kazındı.

TTK’nın Kuruluşu ve Modern Dönem 1983’te 96 sayılı KHK ile Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) kuruldu ve havzanın yönetimi tek çatı altında toplandı. 1989’da Rehabilitasyon ve İşgücü İyileştirme projeleri başlatıldı.

2000 yılında çıkarılan yeni yasal düzenlemelerle havza sınırları yeniden belirlenerek 6.885 km²’ye düşürüldü.

Havzada Bugünün Tablosu: İşçi Sayısı 10 Bine Geriledi Bir dönem 50 bin kişinin çalıştığı dev kömür havzasında bugün toplam işçi sayısı 10 bin civarında. Bu düşüş, hem üretim kapasitesinin azalmasına hem de bölgenin ekonomik yapısının değişmesine yol açtı.

Enerji Tarihinin Kalbi Hâlâ Zonguldak’ta Atıyor

Taşkömürünün bulunmasından bugüne uzanan 196 yıllık süreç, Zonguldak’ı Türkiye’nin enerji tarihinin merkez üssü haline getirdi.

Her ne kadar işçi sayısı azalıyor olsa da Karaelmas’ın karanlık dehlizleri hâlâ Türkiye’nin enerji mirasında özel bir yer tutuyor.