Zonguldak’ta El Konulan Gemiler... Kurtuluş Savaşı’nda Limanların Sessiz Kahramanları
Mondros Mütarekesi sonrası Osmanlı donanmasının zayıflamasıyla birlikte Anadolu’ya mühimmat ve malzeme taşıyacak gemilere ihtiyaç artarken, Zonguldak limanları Kurtuluş Savaşı’nda el konulan ve cepheye hizmet eden gemilerin merkezi haline geldi. Zonguldak'ta el konulan gemileri ele alan Zonguldak Tarih ile Hayati Yılmaz şu paylaşımı yaptı;
"ZONGULDAK’TA EL KONULAN GEMİLER
30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesinden hemen sonra Osmanlı’nın elinde kalan harp gemilerinin tamamının Haliç’e çekilmesi, cephane, torpido ve topların sökülmesi, denizaltıların torpidolarını karaya çıkarmaları, ticaret yapan Rus gemilerinin listesinin çıkarılması hususları yer almakta ve bu şekilde Osmanlı’nın I. Dünya Savaşı’ndan geriye kalan zayıf donanması kontrol altına alınmaktaydı.
13 Kasım 1918’de İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan savaş gemilerinden oluşan 61 parça işgal filosu İstanbul’a ulaşmış ve Haliç işgal edilmişti. Aynı tarihte 3500 İngiliz ve Fransız askeri karaya çıkarılarak 2000’i Beyoğlu’na yerleştirilmişti. Yaklaşık altı ay sonra Yunanlar, İngiliz ve Fransızların yardımıyla İzmir’i işgale başlamıştır. Aynı zamanda Fransızlar Zonguldak’a 8 Mart 1919’da asker çıkarmışlardı. 8 Haziran 1919’da Ereğli’yi de işgal eden Fransızlar böylelikle Karadeniz’de bulunan en önemli limanları da kontrol altına almışlardı.
Fakat ilk Ereğli sonra da 21 Haziran 1921 tarihinde Zonguldak limanları tekrar Türklerin eline geçmişti. 1921 yılından sonra da Karadeniz’de deniz üstünlüğü sağlamak için ve gemiler ile mühimmat veya Anadolu’ya kömür nakli yapılmak adına deniz trafiğinin güvence altına alınması mücadelesi başlamıştır. Hal böyle olunca; Osmanlının donanmasının gemileri İstanbul a hapsetmesi ile elde bulunan az sayıdaki gemilerin artırması gerekiyordu. Bu sebep ile Karadeniz’de çok sayıda yabancı bandıralı gemilere el konuldu veya İstanbul’dan kaçırıldı. Bunların büyük çoğunluğu da Zonguldak sınırları içinde veya Zonguldak’a kaçırılan gemiler oldu.
Kurtuluş Savaşı’nın tek denizde gerçekleşen çatışması bilindiği üzere Zonguldak’ta gerçekleşti. Bilinmeyen ise ; Zonguldak’taki limanlarda veya açıklarında bir çok gemiye el konulması idi.
İşte Zonguldak’ta el konulan gemilerin listesi ve hikayesi;
Alemdar Vapuru
362 tonluk gemi İstanbul'da el konuldu ve Zonguldak Ereğli’ye kaçırıldı.
Alemdar: 1899’da Danimarka’da buharlı kurtarma gemisi olarak inşa edilmişti. 362 gros, 92 net tonluktu. Uzunluğu: 49,5 metre, genişliği: 8 metre, su kesimi: 4 metre idi. 510 beygir gücünde buhar makinesi vardı. Tek uskurluydu. Bir Danimarka şirketi tarafından kapitülasyonların sağladığı haklarla Marmara’da kurtarma gemisi olarak çalışıyordu. Birinci Dünya Savaşı’na girildiği zaman Çanakkale Boğazı’ndan dışarı çıkamayınca 8 Kasım 1914 günü Osmanlı hükumeti tarafından el konuldu, Alemdar adıyla limanda çalıştırılmaya başlandı.
1921 yılında İstanbul’da İşgal Kuvvetlerin kontrolündeyken , bir gemi kurtarma operasyonu bahanesi yaratılarak 23 Ocak günü İstanbul Boğazından çıkartılıp, Ereğli’ye kaçırıldı ve Fransızların gemiyi Ereğli açıklarında ele geçirmeye çalışması üzerine , 27 Ocak 1921 günü gemi Ereğli limanında karaya oturtuldu. Daha sonra gemi Trabzon’a getirilmiş ve çok değerli hizmetlerde bulunmuştur.
Kurtuluş Savaşı sonrasında Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi’nin ( gemi işletmeleri ) filosunda yer aldı. 1952’de iki kazanı da yenilendiyse de 1954’te hizmet dışı bırakıldı. 1960’ta petrol tankeri dubası oldu. 1982 de hurdaya gitti. Denizciler tarafından hep Gazi Alemdar olarak anıldı. Gemiden günümüze kala kala, bir tek feneri ve zabitan salonu masası kaldı.
Şahin Vapuru
300 tonluk gemi Zonguldak Ereğli'de el konuldu .6 Eylül1921
Milli mücadeleye iştirak eden gemilerimizin ilk sırasında gelen bu gemi , eldeki gemilerin en iyisi idi. Abranosyan kumpanyasının bu şilebi, Ereğli’de el konulmasından sonra “Şahin “ismini almıştır. Bu isim ile Kurtuluş Savaşı tarihimizde ölmez bir nam bırakmıştır.
Şahin, 1200 tonluk 7 mil süratinde ve o tarihte takriben 25 yıllık bir gemi idi. El konulduktan sonra Ereğli’den gönderilen gemi, Trabzon Deniz Nakliyat müfrezesi emrine verildi. Karadeniz’de nakliyata başlayan bu geminin her seferi , bin bir macera ve mücadele ile doludur. Her vakasında Yunan ablukasından kurtulabilmesi ancak onu sevk ve idare eden ellerin yetenekli ve usta gemiciliği sayesinde mümkün olabilmiştir . Sakarya muharebesinden sonra Büyük Taarruz için hazırlanan ordumuz için Almanya’dan satın alınan 30 adet uçağın Yurda getirilmesi görevi Şahin Vapuruna verilmişti. Uzun bir yolculuk ve maceradan sonra bu uçaklar ambalaj halinde Nevroseski’ye gelebildiler. Şahin vapurunun bu Nevroseski'ye seferi çok gizli tutuldu. Ruslar tarafından, yükleme işi için gemi çimento fabrikası rıhtımına yanaştırıldı.
Rusumat Gemisi ;
Rus, 85 tonluk Ereğli'de Anadolu donanmasına katıldı.10 Haziran 1920
Rusumat 4 gemisi , 1900 yılında İngiltere’de balıkçı gemisi olarak inşa edildi. 1913 yılında Osmanlı İmparatorluğu Gümrük Dairesince satın alındı ve adı “Rusumat 4” oldu. Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile Osmanlı Donanması emrine verildi mayın tarama gemisi olarak kullanıldı. Uzunluğu 32,4 m eni 6,2 m su kesimi ise 3,4 m idi 310 ton yük taşıma kapasitesi bulunuyordu. Saatte 5/6 mil yol yapabiliyordu. 1915 yılında Karadeniz’de karakol gemisi olarak kullanıldı. 1919 yılında Ereğli limanında el konuldu. Milli Mücadeleye katıldı. Rusya ile Karadeniz Sahilleri arasında silah cephane ve diğer ihtiyaç malzemelerini taşıdı. 30 Eylül 1921 tarihinde Yunan donanmasının ateş açması ile birlikte Görele Burnu’nda karaya oturdu. 14 Ekim 1921 tarihinde ise Yunan donanmasının yoğun ateşi ile battı.
Samsan ( Gazal römorkörü)
455 tonluk gemi Zonguldak Ereğli'de el konuldu .6 Eylül 1920
Gemi personeli tarafından kaçırılıp Kurtuluş Savaşına katılan Gazal Römorkörü ,1910’da inşa edildi. 182 gros tonluk olup teknesi çelik saçtandı. Uzunluğu: 30,1 metre, genişliği: 6,7 metre," G.T. Gray" yapımı bir adet , 2 silindirli buhar makinesi vardı; 12 mil hız yapıyordu. 1912’ye kadar İstanbul sularında R.A. "Grech" adına İngiliz bayrağı altında "Underwriter" adıyla çalıştı. 1912 yılında Osmanlı hükumeti tarafından alındı. 1921’de Zonguldak'ta el konularak Türkiye Büyük Millet Meclisi hükumetinin kontrolüne geçti, 1923 yılı Aralık ayında da Seyr-i Sefain İdaresi’ne devredildi. 1954’te hizmet dışı bırakılarak sökülmek üzere satıldı.
Dana Yelkenlisi
200 tonluk Dana yelkenli gemisi 6 Eylül 1920 tarihinde Zonguldak Ereğli'de el konuldu
Dana yelkenlisi, Gazal’ın yedeğinde 6 Eylül 1920’de el konulan 200 tonluk yelkenli bir gemidir
Ereğli Vapuru .
100 tonluk Beyaz Rusya bandıralı 16 nisan 1922 tarihinde Zonguldak'ta el konuldu.
Zonguldak Liman Müdürlüğünce el konulup, Samsun Bahriye Mahkemesince onaylanarak bu Yunan motoru Ereğli Vapuru ismi ile nakliye filomuza katıldı.
Daha çok taşıma amaçlı kullanılan Ereğli Vapuru , 19 Haziran 1922 tarihinde Samsun- İnebolu seferi yaparken önce karaya oturmuş sonra batmıştır.
Amasra Vapuru
Beyaz Rusya bandıralı gemi 16 Nisan 1922 tarihinde Zonguldak'ta el konuldu .
Zonguldak Liman Müdürlüğünce el konulup , yine Ereğli Vapuru gibi Samsun Bahriye Mahkemesince onaylanarak “Amasra Vapuru “ismi ile nakliye filomuza katıldı.
20 Haziran 1922 tarihinde Güverte Üsteğmen Lütfü Emin Bey tayin edilmiş, Geminin güvertesine ray döşenmiş, ambarları yeniden düzenlenmiş ve geminin mayın döşeyecek konuma getirilerek, Kurtuluş Savaşı boyunca mayın ve karakol gemisi olarak kullanılmıştır. Amasra Vapuru savaştan sonra satılmıştır.
Ayrıca Zonguldak limanında bulunan 100 tonluk İnapa ile İslavonya isimli Beyaz Rus Bandıralı gemilere 16 Nisan 1922 tarihinde el konularak isimleri Ereğli (İnapa ) ve Amasra (İslavonya) olarak değiştirilmiştir.
Bu arada Zonguldak Liman Müdürlüğü ( Reisçiliği ) el koyduğu iki Yunan motorunun isimlerini değiştirerek; Ereğli ve Zonguldak isimleri ile nakliye filomuza katmıştır.
Bir gemi ile Zonguldak açıklarından geçen ve Samsun’a demir atmasından sonra başlayan kurtuluş savaşı yine Karadeniz’in önemli limanlarından iki tanesine sahip Zonguldak’ta deniz üzerinde mücadele ile ivme kazandı. Kurtuluş Savaşı derinlemesine incelendiğinde Zonguldak’ın deniz üzerinde verdiği katkının ne kadar önemli olduğu görülür. Ayrıca Zonguldak’tan Anadolu’ya gönderilmek üzere , Zonguldak limanından , İnebolu’ya sandalları ile kömür taşıyan denizcilerimize de şükran duymalıyız.
Kurtuluş Savaşı’nın henüz bilinmeyen sularımızdaki bu mücadelesi , Zonguldak Tarihi nezdinde , günümüzde yavaş yavaş gün yüzüne çıkıyor.
Hayati Yılmaz ile
Zonguldak Tarih"